That was a bitch. You shouldn't try translating from a language you don't know.
J. Rozwadowski,
Studia nad nazwami wód sl/owian´skich,
pp. 227-230
54. Wol/oz.oda: Volga, Wol/ogda
Wol/oz.oda small left tributary of the river Ptycz in Bobrujsk county (Minsk district), enters a branch of the river Ptycz some ten verst downstream from Gl\uska. That's how that brook, running in an empty desert, is named on the military Austrian map (1:200,000 Gl/usk); Sl/. Geogr. [Sl/ownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów sl/owian´skich] calls it Woloz.da, on the other hand in this same region it mentions a settlement Wol/oz.eda (the one mentioned on the map exists neither on the map Gl/usk nor on the map Bobrujsk), which of course is the same name. Wol/oz.eda || Wol/oz.oda is from written Russian (Voloz^eda = Voloz^ëda = Voloz^oda); whether on the other hand the name, ie. its form Wol/oz.da, in Sl/. Geogr. is only an error, or whether also the alternating form, I don't know. In any case that matter is of minor significance, as we shall discover later.
Wol/oz.oda estate on the brook Wol/oz.ówka, a small swampy tributary to Miana in Ihumen county (Min´sk district) in Wierchmien´ gmina. Wol/oz.ówka is from earlier *Vol/oz^I or *Vol/oz^a. Sl/. Geogr.
Wol/oz.awka brook, tributary of Czernica in Ihumen county (district min´skiej) also in the gmina Wierchmien´. Sl/. Geogr.
Probably also:
Wol/ozdyn´ lake and brook, tributary of the river L/owat' in the Vitebsk district on the border of the Pskowsk district. Sl/. Geogr. and Trusman, Viteb.
Wol/oz.no lake among swamps in Newelsk county, Vitebsk district. Sl/. Geogr. and Trusman, Viteb.
Further still perhaps this or the other name with the theme Wol/oz.- (cf. Sl/. Geogr.), but that is already uncertain.
Thus the mentioned names but above all Wol/oz.oda are undoubtedly of Ugro-Finnic provenance and are connected with the names Volga and Vologda. We have as a matter of fact the Ugro-Finnic adjective
Finnish valkea (valkia) 'weiss, hell, leuchtend, licht', ie. 'white, bright, shining, light-colored (also as noun 'das Weisse, Helle, Lichte, Leuchtende; Feuerschein, Feuer, Flamme, Tageslicht, Tag', ie 'the white, bright, light-colored, shining; light from fire, fire, flame, daylight, day' ) =
Vepsian våwg´ed 'weiss', ie. 'white' (F.-U.F. II 76) =
Estonian walge 'white' =
Livonian va:lda 'white' (Thomsen BFBS. 54 c. 285) =
Saami vielggad 'white' =
Cheremis volgodo 'lucidus, fulgens, splendidus' =
Mordv. valda, valdo 'licht, hell', ie. 'light-colored, bright' (also subst. 'Licht, Helle) (Wiklund, Urlapp. Lautlehre I 186 5) -
*valkeda resp. *valgeda, *valgda (cf. the quotes above and further Pogodin, Izve^stija X 9; Pogodin here quotes the well-known work by prof. Setälä, which however is inaccessible to me); this word is formed by means of the common Ugro-Finnic suffix -da (-do), identical to the ablative suffix (Donner, Vgl. Wtb. III 31 nr 895, Paasonen, Mordwin. Lautlehre 109, 1) 108), and has numerous related roots in the Ugro-Finnic languages (cf. eg. Wiklund l. c. and further Erwast's Finnish dictionary).
Thus Wol/oz.oda <= *volgeda resp. *valgeda: is directly identical to the mentioned Ugro-Finnic adjective, and the time when the Slavs took over this name, although not similar in absolute fashion even approximately determine it, sie,ga after all far enough into the past, since it occurred on the one hand before the Proto-Russian polnoglasie took place and co more important Proto-Slavic transition of g before palatal vowels to z^, a on the other hand - as far as I can see - in the pre-Common epoch of Western Finnic. If the form Woloz.da is real, it is from *voloz^Ida <= *volgIda, alternating form of Slavic or perhaps also Finnish pronounciation.
As for Vologda (accent Vólogda || Vologdá; cf. Tornbiörnsson, Gemeinslav. Liquidametathese I 102; but traditionally Vólogda), the name of the river (a tributary to Suchona) and the gubernia capital situated on it (named undoubtedly from the river), that name is not from *valgeda, but from the only side form *valgda (cf. Pogodin l. c.); cf. besides the quoted Cheremis volgedo.
On the other hand Volga, like the above cited Wol/oz.-ówka, Wol/oz.-awka and Wol/oz.-no, is from the Ugro-Finnic theme valg- without the suffix -da. Besides this old form (thus always in Nestor: Volga) one encounters also the side form Wolgada (XVI cent., cf. Bielenstein, Grenzen 341 przyp. 1), no doubt Cheremis. What the Cheremis and Mordwins call Volga today, I don't know.
From the fact that Ugro-Finnic valg- in the name Volga is transmitted by Russian vol/g- but not vol/og- (as otherwise), we can extract the proposal (from Pogodin l. c), that the name Volga came into the mouth of Russian tribes considerably later than the rest of the names treated here. But this proposal not very necessary - for various reasons. Looking at the name Volga itself in itself we can naturally perfectly derive it from Slavic linguistic material, as does Tornbiörnsson, Gemeinslav. Liquidametathese I 102, connecting Vól/ga with Common Slavic vIl\g- (vl.g-) in Church Slavonic vl.gIkU, Polish wilgoc´; etc etc resp. volg- in Church Slavonic vlaga = Russian vol/óga 'humidity' etc (widely distributed stem also in the Baltic languages). Tornbiörnsson could even have called in our Wilga, which is formally identical to Volga. But that derivation is unlikely (or at least not much likely) even disregarding the common historical view, since the element vl.g-||vol/g- is very thinly scattered in the Slavic hydronyms, and for the biggest rivers it does not occur at all. As for Volga the same ones in common consider it to be an Ugro-Finnnic name, cf. for instance Weske (quote in Karski, Be^l/orussy I 60, I don't have Weske's dissertations), Braun, Razyskanija 84, Pogodin l. c. If on the other hand Tornbiörnsson still and etymologizes Wól/ogda in that same fashion, that is already certainly unreasonably, as is apparent from the above presentation, cf. besides the already cited literature Mikkola, F.-U.F. II 76.
Besides I must stress, that for me in this chapter it's been above all about the name Woloz.oda which I cited and explained etc, because that is the most important thing. The name Volga plays for various reasons a minor role: above all because, that on its enormous course might have settled in a very remote past not only Ugro-Finns but also Slavs and that not even meeting each other. In any case a priori nothing particular bym nie widzial/, if the name of Volga really stemmed from the Slavs (in some side of its course), in particular since the Mordvins call it something completely different (Raw: rawo 'water, sea'; this name is compared to the antique form Rha~s, cf. Braun, Razyskanija 84).
Finally still it should be pointed out, that the name Wol/osdyn´ (cf. above), although undoubtedly Finnish and of this same etymological provenance, is in all likelihood taken over far later, if we can equate it with Finnish valostaa 'schwächer leuchten, Schein verbreiten, scheinen, funkeln, schimmern' or (eg. Trusman, Viteb. s. v) directly from Finnish. valostin 'Phosphor'. Since however Wol/ozdyn´ lies in the area of the Belorussian cokanie dialects, thus we can't exclude that the name Wol/osdyn´ is from older Wol/oz^dyn´, and therefore the chronology of the taking over can immediately be changed. Naturally if for that region we can accept except suitable cokania (that is the transition c^ => c or a mixing up of those two phonemes) also the transition z^ => z (that is by far more rare) - but that unfortunately I don't know.
T. Lehr-Spl/awin´ski,
O pochodzeniu i praojczyz´nie Sl/owian, pp. 81-82
§ 19. H. Non-Indo-european names:
a) Proto-Finno-Ugrian (Proto-Finnic, Uralic) names (174):
1. Volga, Wol/oz.oda etc
1. Wol/oz.oda, small left tributary of Ptycza in Bobrujsk county.
2. Wol/oz.oda, estate on the small river Wol/oz.ówka in Ihumen county b. Minsk district.
These names no doubt are from corruption of the earlier Proto-Finno-Ugrian name *val/geda, which is an adjective meaning 'white' and preserved in words like Finnish valked 'white, bright', Vepsian våug´ed 'id.' etc The side form of the same Ugro-Finnic word *valgda became the base of the Russian name Wol\ogda, a tributary of Suchona and a village on it situated in Central Russia. The Ugro-Finnic root *valg- (without the suffix -da, -eda) contained in these words occurs in:
1. the name of the largest river in Europe, Volga (from the equally old sideform Wol\gada, XVI cent.); but also further in the names:
2. Wol\oz.ówka, small swamp-like tributary of Miana in Ihumen county,
3. Wol\oz.anka, tributary of Czernica in Ihumen county,
4. Wol\oz.no, lake in Nevel' county b. Vitebsk district,
5. Wol\oz.yno, lake and on it the village Wol\oz.yn in Dievenis^ke.s county, Wilno voivodship.
The names under 2 - 5 were apparently taken over by the Slavs, before they went through the Russian so-called polnoglasie: *volg- => vol\og-, while the name Volga was loaned apparently after that process already had taken place (175). Most likely of the same provenance are also numerous names containing the root in the form Proto-Slavic *bolg-, which appear in completely identical stem formations on areas extending from the south-west strip of Volhynia up to Silesia and Wielkopolska:
1. Bol\oz.ewka, brook in Volhynia east of Kremenets,
2. Bl\oz.ewka, tributary of Strwia,z. south-east of Przemys´l,
3. Bl\oga, tributary of Pilica,
4. Osobl\oga (ie. Oso-Bl\oga: its mountain part is called Osa), tributary of mountain Oder in Silesia.
5. Bl\ogie, swamp in Radomsko county (1618),
6. Bl\oz.yn, lake on Bielsk in Wielkopolska (1358).
It is characteristic that in these areas there are absolutely no names based on the Proto-Slavic root form *volg-, whereas on the other hand in areas which know this form, forms from *bolg- are unknown: this gives grounds for a proposal that the forms *volg- | *bolg- are of identical provenance and the difference arisen between them in anlaut consonant we can chalk up to the sideform relationship v || b appearing in words like Russian kover: Polish kobierzec, Polish jawór: Polish dial. (Little Poland) jabór, Latin Avarus: Slavic ObUrU etc. These facts force us to assume that part of the Slavs at the time taking over foreign words containing the consonant -v- replaced it by -b-. In this light the identity of the forms of the type Bl/oz.yn and Wol/oz.yno seems obvious (176).
...
(174) (p. 81). Here we don't take into account names of Finnic provenance, which appear very numerous on Russian areas bordering today on areas populated by Finnic tribes, or else Russified in the course of the last few centuries. These names M. Vasmer processed scrupulously in the works:
Beiträge zur historischen Völkerkunde Osteuropas.
II. Die ehemalige Ausbreitung der Westfinnen in den heutigen slavischen Ländern (Sitzungsber. der Preuss. Akademie d. Wissensch. Philos.-hist. Kl. 1934, pp. 351 - 440 with map).
III. Merja und Tscheremissen (ibid., 1935, pp. 507 - 94).
For the question of the prehistory of the Slavs they don't have direct significance. Here we are interested in the names deriving from beginnings of Proto-Finnish respectively Proto-Ugro-Finnic, which we encounter in the interior of the area we are interested in here, ie. in the space between Elbe and the middle course of Volga. The existence of those was pointed out by J. Rozwadowski in his great until now unpublished work pt. Studia nad nazwami wód sl/owian´skich", which made accessible to the public only a part of his results in the form of five 'Finnish' etymologies in the dissertation Kilka uwag do przedhistorycznych stosunków wschodniej Europy i praojczyzny indoeuropejskiej na podstawie nazw wód" (A few remarks on the prehistoric relations of Eastern Europe and the Indo-European prehistory on the basis of hydronyms") published in RS VI (cf. pp. 48 - 53). Towards these views of Rozwadowski M. Vasmer (lc. 1934, pp. 352 - 5) took a skeptical position, denying the possibility of an expansion by Finnish elements reaching so far to the west - up to the Oder River. His main arguments derive from the objection, that the names analyzed by Rozwadowski are too thinly scattered on the area from Mecklenburg up to lake Pejpus and their correspondents either do not occur at all on the present Finnish or Estonian areas, or belong there do thinnessi (p. 354); furthermore on the other hand that we never encounter among them types of stems appearing most frequently on Finnish and Estonian territory. Add to that the objection, that neither Ugro-Finnic linguistics, nor prehistory give grounds for the assumption of a so wide dispersion of Finns to the west. These arguments jednakowoz. do not apply if we take into consideration, that exactly prehistory in the last few centuries have obtained to results confirming in the neolithic period a very far to the west stretching expansion of ethnic elements, which we should consider to be the ancestors of the latest Finnic population (cf. above p. 92). On that background we can easily understand the possibility of the existence of etymological connections between certain names from the areas we are talking about, and Finnish language material. However these connections we can't connect directly with the Western Finnic elements (Finnish and Estonian), as Vasmer has in mind, as a matter of fact an enormous chronological difference separates them from those, which completely explains the fact, that the correspondents of the relevant names are so scattered on the present Finnish and Estonian areas, as also that, that among them we never encounter o tyle younger Neo-finnish onomastic types. We are dealing here after all in reality with linguistic traces of a population, which we should consider to be at least to be Proto-Finnish and perhaps even stretching even deeper into the genealogical past of this tribe ("Uralian Culture"). It should be added, however, that, besides names with so remote past, we also meet in certain parts of the territory we are interested in much newer names, which find their best explanation on the basis of Neo-Finnic language elements and zdaja, sie, through that testify about the possibility of Finnish settlement on the relevant areas also in times much closer to us chronologically.
(175) (p. 81). Cf. Rozwadowski, RS VI 49, and further rkp. Nazwy wód sl/ów." pp. 288 - 291. - The name Volga is often considered to be Slavic and a composition from the name Polish Wilga <= Proto-Slavic *vl´.ga, (cf. latest G. Iljinski, Zeitschr. f. slav. Philol. IV 106 - 5, after him M. Rudnicki, SO XII 328. Formally we can't object to this equation, but we must remember, that
1. the name Volga is relatively late (in antiquity it was called Rava, cf. above p. 55), and the Russian languages do not know the adjective *vl´gI without an additional suffix: *vlgIkI - MRus. vohkyi, BRus. volkij;
2. the element *vl.g- is very thinly scattered in Slavic hydronyms and for the largest rivers of them all - matching the meaning 'wilgotny', ie "humid" - it isn't used;
3. besides the name Volga the form Wol/gada was also known, which completely clearly attaches itself to Proto-Finnic *valgeda.
(176) (p. 82). Cf. K. Moszyn´ski, Kultura ludowa Sl/owian, II 2, pp. 1567 - 8. The author unnecessarily entertains exaggerated doubts as to the likelihood of Finnic provenance of these names. On the background of the many other Proto-Finnic traces in the toponomastics of our areas Rozwadowski's proposal can not at all be considered too bold.
K. Moszyn´ski,
Pierwotny zasia,g je,zyka prasl/owian´skiego
pp 63-64
With the loans in Podniestrie and Powis´la etc. of especially Germanic appellatives, such as *bukU, would agree the presence in those catchment areas of hydronyms taken by the Slavs from the possibly Germanic mouth, but in particular of the names:
Morachwy - tributary to Dniestr pod Jampolem na Podolu,
Tanwi - tributary to San
and a couple more 134.
With the loan on the other hand in the above-mentioned catchment areas of totally foreign names (that proves the existence there of foreign-language elements at the time, when in these areas there appeared Slavs migrating from the east) is in agreement a certain characteristic of another kind. Already in 1939 I pointed out a strange alternation of the root *volg-||*bolg- in the names of rivers, lakes etc in the wooded parts of the Eastern and Western Slavic areas. I cited then 8 names with v in anlaut and further 6 with b. And voilà all first 8 we discover outside the area range of western trees, on the other hand all 6 with b in anlaut strictly in the area of this own turf, on Kremenets, in mountain Podniestre, in Powis´l/e and Poodre! 135 How do we explain this striking fact?! The particulars of the consideration would take me too far. It only shows, that if we accept, following Lehr, Finnic provenance of the above names 136 and take into account the fact, that, where the Slavs had Finns as neighbours, we have v in anlaut, then we will have to conclude from these premises a suitable consequence. The transition v => b in anlaut we observe admittedly thinly scattered, but at all Slavs: at the Eastern, Western and Southern 137; it would thus be rather difficult to explain, why, loaning names from the root *volg- directly from the mouth of Finns, part of the Eastern Slavs preserved the anlaut without changes, and another part of them plus the Polish Slavs changed it in a compact area to b. One directly gets the idea that, that there, where appears exclusively the shape *volg-, it is taken directly from the mouth of Finns, there, on the other hand, where appears exclusively the shape *bolg-, the Slavs obtained it through the mediation of a third, non-Finnish language. We can admittedly conjecture also, that in the west our linguistic forefathers had to do with other Finnish dialects than in the east 138, but the striking match of the range of names from the root *bolg- with the range of trees with names loaned by the Slavs from foreign Indo-European languages is here by itself all too expressive.
...
134 Lehr, PPSl/., s. 80 and n.; but about Stynawa zob. KLS, cz. 2, z. 2, p. 1584. Ibd. look at Pel/tew (p. 1585); zob. the same my already quoted contribution S´lady najazdów Germanicich ('Traces of Germanic invasions'), Wiadomos´ci Archeologiczne, t. IX, 1925, s. 301 and n.
135 Zob. KLS, cz. 2, z. 2, s. 1567. Besides the swamp Bl/oga in Noworadomski county (1618) add here the brook Bl/ogie, mentioned in the privileges of Bolesl/aw Wstydliwy (zob. J. Matuszewski, Immunitet ekonomiczny w dobrach Kos´ciol/a w Polsce do r. 1381, 1936, s. 510). Perhaps we're dealing here with one and the same name, since the same privileges mention Lucia,z.nie and Czarna.
136 Op. cit., s. 81 and n. Lehr accepts here Rozwadowski's etymology, of names from the root *vol/g- and furthermy (cautious besides) suggestions as to the genetic identity of the root *volg-|| *bolg- and the possible Finnic provenance of both.
137 Zob. KLS, cz. 2, z. 2, s. 1567.
138 However of the present Ugro-Finnic languages exactly two to the east, Cheremis in central Powol/z.e and Vogul on the Ural, have a voiced spirant B instead of the original anlaut- v (zob. J. Szinnyei, Finnisch-ugrische Sprachwissenschaft, 1910, s. 27).
..
S. 63 - 64. In KLS II, 1568 §960, explaining the alternation *Volg- || *Bolg- in hydronyms of Powis´le etc, I admitted (under the influence of Rozwadowski's deductions) the possibility of it being caused by Finnic intervention. I treated it however as a completely invalid and rather... fantastic attempt at a temporary interpretation of the riddle". Today I completely retract from this under the influence of Vasmer's deductions (REW I, 219); p. tez. ib. 216/17). Names from the root *volg- are undoubtedly ie., having od powiedniki w ap. Balto-Slav., Germ., Celt., Old Indian (what already and earlier in our country was assumed, but ignored). The problem of the alternations mentioned above remains. The Slavs clearly couldn't by themselves cause this alternation, changing - in a compact geografical area!- - anlauting v- to b- in hydronyms of the type *Volg- (as also in the name Wagu - Bohu). That must with them have happened by both names being taken over from the mouth of foreigners. One more proof, that when entering into Podniestrze and Powis´le they didn't immigrate into an empty space, but into an area settled by some foreign IE peoples or people.
....
....
For good order I add the Polish originals. If someone decides to correct the above homemade translation, I'd be grateful.
....
....
J. Rozwadowski,
Studia nad nazwami wód sl/owian´skich,
S. 227-230
54. Wol/oz.oda: Wol/ga, Wol/ogda
Wol/oz.oda mal/y l. d. rzeki Ptycz w pow. bobrujskim (gub. min´skiej), wpada do odnogi rzeki Ptycz kilkanas´cie wiorst poniz.ej Gl/uska. Tak nazwana ta rzeczka, pl/yna,ca gl/ucha, puszcza,, na mapie sztabowej austr. (1:200,000 Gl/usk); Sl/. Geogr. nazywa ja, Woloz.da, natomiast w tej samej okolicy wymienia osade, Wol/oz.eda (tej na mapie wymienionej nie ma ani na karcie Gl/usk ani na karcie Bobrujsk), która oczywis´cie jest ta, sama, nazwa,. Wol/oz.eda || Wol/oz.oda polega na pisowni rosyjskiej (Voloz^eda = Voloz^ëda = Voloz^oda); czy zas´ nazwa, to jest jej forma Wol/oz.da, w Sl/. Geogr. jest tylko bl/e,dem, czy tez. forma, oboczna,, nie wiem. W kaz.dym razie rzecz podrze,dnego znaczenia, jak to zobaczymy dalej.
Wol/oz.oda zas´cianek nad rzeczka, Wol/oz.ówka,, mal/ym bagnistym dopl/ywem Miany w pow. ihumen´skim (gub. min´skiej) w gminie Wierchmien´. Wol/oz.ówka polega na dawniejszym *Vol/oz^I lub *Vol/oz^a. Sl/. Geogr.
Wol/oz.awka rzeczka, d. Czernicy w pow. ihumen´skim (gub. min´skiej) równiez. w gminie Wierchmien´. Sl/. Geogr.
Prawdopodobnie takz.e:
Wol/ozdyn´ jezioro i rzeczka, d. rzeki L/owat' w gub. witebskiej na granicy z gub. pskowska,. Sl/. Geogr. i Trusman, Viteb.
Wol/oz.no jezioro ws´ród bl/ot w pow. newelskim gub. witebskiej. Sl/. Geogr. i Trusman, Viteb.
Oraz moz.e jeszcze ta lub owa nazwa o temacie Wol/oz.- (por. Sl/. Geogr.), ale to juz. rzecz niepewna.
Otóz. wymienione nazwy a przede wszystkim Wol/oz.oda sa, niewa,tpliwie pochodzenia ugrofin´skiego i stoja, w zwia,zku z nazwami Wol/gi i Wol/ogdy. Mamy mianowicie ugrofin´ski przymiotnik
fin´. valkea (valkia) 'weiss, hell, leuchtend, licht' (takz.e subst. 'das Weisse, Helle, Lichte, Leuchtende; Feuerschein, Feuer, Flamme, Tageslicht, Tag') =
weps. våwg´ed 'weiss' (F.-U.F. II 76) =
eston´. walge 'bial/y' =
liw. va:lda 'bial/y' (Thomsen BFBS. 54 c. 285) =
lap. vielggad 'bial/y' = czerem. volgodo 'lucidus, fulgens, splendidus' =
mordw. valda, valdo 'licht, hell' (takz.e subst. 'Licht, Helle) (Wiklund, Urlapp. Lautlehre I 186 5)
*valkeda resp. *valgeda, *valgda (por. powyz.sze cytaty oraz Pogodin, Izve^stija X 9; Pogodin cytuje tam znana,, ale niedoste,pna, mi prace, prof. Setälä.), który to wyraz jest urobiony za pomoca, zwykl/ego ugrofin´. sufiksu -da (-do), identycznego z sufiksem ablatiwu (Donner, Vgl. Wtb. III 31 nr 895, Paasonen, Mordwin. Lautlehre 109, 1) 108), i ma liczne pierwiastkowe pokrewien´stwo w je,zykach ugrofin´skich (por. choc´by Wiklund l. c. oraz sl/ownik fin´ski Erwasta).
Otóz. Wol/oz.oda <= *volgeda resp. *valgeda: jest wprost identyczna z wymienionym ugrofin´. przymiotnikiem, a czas przeje,cia tej nazwy przez Sl/owian, chociaz. nie podobna go w sposób absolutny nawet w przybliz.eniu oznaczyc´, sie,ga ba,dz´ co ba,dz´ dosyc´ daleko w przeszl/os´c´, bo wypada z jednej strony przed rozwojem praruskiego pol/nogl/asija i co waz.niejsza prasl/ow. przejs´cia g przed palatalnymi samogl/oskami w z^, a z drugiej o ile moge, ocenic´ na epoke, prawspólnos´ci zachodniofin´skiej. Jez.eli forma Woloz.da jest rzeczywista, to polega na *voloz^Ida <= *volgIda, obocznej formie wymowy sl/owian´skiej lub moz.e i fin´skiej.
Co sie, tyczy Wol/ogdy (akcent Vól/ogda || Vologdá; por. Tornbiörnsson, Gemeinslav. Liquidametathese I 102; ale zwyczajnie Vól/ogda), nazwy rzeki (d. Suchony) i pol/oz.onego nad nia, gubernialnego miasta (nazwanego niewa,tpliwie od rzeki), to nazwa ta polega nie na *valgeda, tylko na obocznej formie *valgda (por. Pogodin l. c.); por. zreszta, przytoczone czerem. volgedo.
Natomiast Wol/ga polega podobnie jak wyz.ej przytoczone Wol/oz.-ówka, Wol/oz.-awka i Wol/oz.-no na ugrofin´skim temacie valg- bez sufiksu -da. Zreszta, obok tej starej formy (tak zawsze u Nestora: Volga) spotyka sie, i oboczna, forme, Wolgada (w XVI w., por. Bielenstein, Grenzen 341 przyp. 1), bez wa,tpienia czeremiska,. Jak dzisiaj Czeremisi i Mordwini Wol/ge, nazywaja,, nie wiem.
Z faktu, z.e ugrofin´. valg- w nazwie Wol/gi oddane jest przez wielkoruskie vol/g- a nie vol/og- (jak zreszta,), moz.na wycia,gna,c´ wniosek (z Pogodinem l. c), z.e nazwa Wol/gi dostal/a sie, do ust szczepów ruskich znacznie póz´niej niz. reszta traktowanych tutaj nazw. Ale wniosek to niezbyt konieczny z rozmaitych powodów. Patrza,c sie, na nazwe, Wol/gi sama, w sobie moz.na ja, naturalnie doskonale wywies´c´ z material/u je,zykowego sl/owian´skiego, jak to robi Tornbiörnsson, Gemeinslav. Liquidametathese I 102, l/a,cza,c Vól/ga z ogólniesl/ow. vIl/g- (vl.g-) w cerk. vl.gUkU, pol. wilgoc´ itd. itd. resp. volg- w cerk. vlaga = ros. vol/óga 'wilgoc´' itd. (temat rozpowszechniony i w je,zykach bal/tyckich). Tornbiörnsson mógl/by byl/ nawet powol/ac´ sie, na nasza, Wilge,, która formalnie jest identyczna z Wol/ga,. Ale ten wywód jest nieprawdopodobny (a przynajmniej mal/o prawdopodobny) nawet pomijaja,c ogólne wzgle,dy historyczne, bo element vl.g-||vol/g- jest bardzo rzadki w nazwach wodnych sl/owian´skich, a juz. wcale dla wie,kszch rzek sie, go nie spotyka. Wol/ge, uwaz.aja, tez ogólnie za nazwe, ugrofin´ska,, por. np. Weske (cytat u Karskiego, Be^l/orussy I 60, rozprawy Weskego nie mam), Braun, Razyskanija 84, Pogodin l. c. Jez.eli zas´ Tornbiörnsson jeszcze i Wól/ogde, w ten sam sposób etymologizuje, to to juz. z pewnos´cia, niesl/usznie, jak wynika z powyz.szego przedstawienia, por. jeszcze prócz przytoczonej literatury Mikkola, F.-U.F. II 76.
Zreszta, musze, zaznaczyc´, z.e mi w tym uste,pie chodzi przede wszystkim o przytoczone przeze mnie i wyjas´nione nazwy Woloz.ody itd., bo to wazniejsza rzecz. Nazwa Wol/gi gra z rozmaitych wzgle,dów mniejsza, role,: przede wszystkim dlatego, z.e na jej olbrzymim biegu mogli siedziec´ w bardzo odlegl/ej przeszl/os´ci nietylko Ugrofinnowie ale i Sl/owianie i to nawet nie stykaja,c sie, z soba,. W kaz.dym razie a priori nic szczególnego bym nie widzial/, gdyby nazwa Wol/gi rzeczywis´cie od Sl/owian (w jakiejs´ stronie jej biegu) pochodzil/a, zwl/aszcza z.e Mordwini nazywaja, ja, zgol/a inaczej (Raw: rawo 'woda, morze'; porównuja, z ta, nazwa, staroz.ytna, forme, Ra~s, por. Braun, Razyskanija 84).
W kon´cu jeszcze wypada podnies´c´, z.e nazwa Wol/osdyn´ (por. wyz.ej), chociaz. niewa,tpliwie fin´ska i tego samego etymologicznego pochodzenia, jest wedl/ug wszelkiego prawdopodobien´stwa daleko póz´niej przeje,ta, jez.eli ja, moz.na zrównac´ z fin´. valostaa 'schwächer leuchten, Schein verbreiten, scheinen, funkeln, schimmern' lub (za przykl/adem Trusmana, Viteb. s. v) wprost z fin´. valostin 'Phosphor'. Poniewaz. jednak Wol/ozdyn´ lez.y w obre,bie cokaja,cych gwar bial/oruskich, wie,c nie jest wykluczone powstanie nazwy Wol/osdyn´ ze starszego Wol/oz^dyn´, wskutek czego i chronologia przeje,cia zaraz by sie, zmienil/a. Naturalnie jez.eli dla tej okolicy moz.na przyja,c´ prócz wl/as´ciwego cokania (to jest przechodzenia c^ => c lub mieszania obu tych gl/osek) takz.e przejs´cie z^ => z (co jest daleko rzadsze) a tego niestety nie wiem.
T. Lehr-Spl/awin´ski,
O pochodzeniu i praojczyz´nie Sl/owian, S. 81-82
§ 19. H. Nazwy nieindoeuropejskie:
a) Nazwy praugrofin´skie (prafin´skie, uralskie) (174):
1. Wol/ga, Wol/oz.oda itd.
1. Wol/oz.oda mal/y ld. Ptyczy w pow. bobrujskim.
2. Wol/oz.oda zas´cianek nad rzeczka, Wol/oz.ówka, w pow. ihumen´skim b. gub. min´skiej.
Nazwy te polegaja, bez wa,tpienia na zniszczeniu dawniejszej nazwy praugrofin´skiej *val/geda, która jest przymiotnikiem oznaczaja,cym 'bial/y' i zachowanym w wyrazach jak fin´. valked 'bial/y, jasny', weps. våug´ed 'ts.' itd. Oboczna forma tego samego wyrazu ugrofin´skiego *valgda stal/a sie, podstawa, nazwy rus. Wol/ogda, rzeka d. Suchony i miasto nad nia, pol/oz.one w Rosji centralnej. Zawarty w tych wyrazach rdzen´ ugrofin´ski *valg- (bez sufiksu -da, -eda) wyste,puje:
1. w nazwie najwie,kszej rzeki w Europie Wol/ga (z oboczna,, równiez. stara, forma, Wol/gada, XVI w.); nadto zas´ w nazwach:
2. Woloz.ówka mal/y bagnisty d. Miany w pow. ihumen´skim,
3. Wol/oz.anka d. Czernicy w pow. ihumen´skim,
4. Wol/oz.no jezioro w pow. newelskim b. gub. witebskiej,
5. Wol/oz.yno jezioro i nad nim wies´ Wol/oz.yn w pow. dzis´nien´skim woj. wilen´skiego.
Nazwy pod 25 zostal/y widocznie wczes´niej przeje,te przez Sl/owian, skoro przeszl/y rozwój ruskiego tzw. pel/nogl/osu: *volg- => vol/og- podczas gdy nazwa Wol/gi zostal/a zapoz.yczona widocznie juz. po przeprowadzeniu tego procesu (175). Takiego samego pochodzenia sa, najprawdopodobniej takz.e liczne nazwy zawieraja,ce rdzen´ o postaci prasl/ow. *bolg-, które wyste,puja, w zupel/nie identycznych formacjach sl/owotwórczych na terenach rozcia,gaja,cych sie, od pol/udniowo-zachodniego skrawka Wol/ynia az. po s´la,sk i Wielkopolske,:
1. Bol/oz.ewka potok na Wol/yniu na wschód od Krzemien´ca,
2. Bl/oz.ewka d. Strwia,z.a na pol/udn.-wschód od Przemys´la,
3. Bl/oga d. Pilicy,
4. Osobl/oga (tj. Oso-Bl/oga: górna jej cze,s´c´ nazywa sie, Osa), d. górnej Odry na s´la,sku.
5. Bl/ogie bagno w pow. radomskowskim (1618 r.),
6. Bl/oz.yn jezioro pod Bielskiem w Wielkopolsce (1358 r.).
Jest rzecza, charakterystyczna,, z.e na tych obszarach nie ma zupel/nie nazw opartych na prasl/ow. formie rdzenia *volg-, gdy na odwrót na terenach znaja,cych te, forme, nie znane sa, postaci od *bolg-: nasuwa to wniosek, z.e postaci *volg- | *bolg- sa, identycznego pochodzenia a zachodza,ca, mie,dzy nimi róz.nice, w spól/gl/osce nagl/osowej moz.na zestawic´ z obocznos´cia, v || b wyste,puja,ca, w wyrazach takich jak rus. kover: pol. kobierzec, poi. jawór: pol. dial. (mal/opol.) jabór, l/ac. Avarus: sl/ów. ObUrU itp. Fakta te kaz.a, przypuszczac´, z.e cze,s´c´ Sl/owian przejmuja,c niegdys´ obce wyrazy zawieraja,ce spól/gl/oske, -v- zaste,powal/a ja, przez -b-. W tym s´wietle toz.samos´c´ form typu Bl/oz.yn i Wol/oz.yno wydaje sie, oczywista (176).
...
(174) (str. 81). Nie bierzemy tu pod uwage, nazw pochodzenia fin´skiego, jakie wyste,puja, bardzo licznie na obszarach ruskich granicza,cych obecnie z terenami zaludnionymi przez plemiona fin´skie, albo tez. zrusyfikowanych w cia,gu ostatnich kilku wieków. Nazwy te opracowal/ skrupulatnie M. Vasmer w pracach: Beiträge zur historischen Völkerkunde Osteuropas. II. Die ehemalige Ausbreitung der Westfinnen in den heutigen slavischen Ländern (Sitzungsber. der Preuss. Akademie d. Wissensch. Philos.-hist. Kl. 1934, str. 351440 z mapa,). III. Merja und Tscheremissen (ibid., 1935, str. 50794). Dla zagadnienia praojczyzny Sl/owian nie maja, one bezpos´redniego znaczenia. Tutaj interesuja, nas nazwy sprowadzaja,ce sie, do pocza,tków prafin´skich wzgle,dnie praugrofin´skich, które sie, spotykaja, w gl/e,bi obchodza,cego nas tu obszaru, tj. na przestrzeni mie,dzy L/aba, a s´rodkowym biegiem Wol/gi. Na istnienie ich zwrócil/ uwage, J. Rozwadowski w swej wielkiej, nie wydanej dota,d drukiem pracy pt. Studia nad nazwami wód sl/owian´skich", uprzyste,pniaja,c cze,s´c´ tylko swoich wyników w postaci pie,ciu etymologii fin´skich" w ogl/oszonej w RS VI rozprawie Kilka uwag do przedhistorycznych stosunków wschodniej Europy i praojczyzny indoeuropejskiej na podstawie nazw wód" (por. str. 4853). Do tych pogla,dów Rozwadowskiego ustosunkowal/ sie, krytycznie M. Vasmer (lc. 1934, str. 3525), zaprzeczaja,c moz.liwos´ci tak daleko ku zachodowi bo az. po Odre, sie,gaja,cej ekspansji elementów fin´skich. Gl/ówne argumenty jego sprowadzaja, sie, do zarzutu, z.e nazwy zanalizowane przez Rozwadowskiego sa, zbyt rzadko rozsiane po obszarze od Meklemburgii az. po jezioro Pejpus a odpowiedniki ich albo sie, wcale nie spotykaja, na dzisiejszym terenie fin´skim lub eston´skim, albo nalez.a, tam do rzadkos´ci (str. 354); nadto zas´ z.e nie spotyka sie, ws´ród nich typów sl/owotwórczych wyste,puja,cych najcze,s´ciej na gruncie fin´skim i eston´skim. Dodaje do tego uwage,, z.e ani je,zykoznawstwo ugrofin´skie, ani prehistoria nie daja, oparcia dla przypuszczen´ o tak dalekim rozprzestrzenieniu Finów ku zachodowi. Argumenty te jednakowoz. upadaja,, jes´li sie, zwaz.y, z.e wl/as´nie prehistoria w ostatnich kilkunastu latach doszl/a do wyników stwierdzaja,cych w dobie neolitycznej bardzo daleko ku zachodowi sie,gaja,ca, ekspansje, elementów etnicznych, które trzeba uwaz.ac´ za przodków póz´niejszej ludnos´ci fin´skiej (por. wyz.ej str. 92). Na tym tle moz.na l/atwo poja,c´ moz.liwos´c´ istnienia zwia,zków etymologicznych mie,dzy niektórymi nazwami z obszarów, o jakie chodzi, a fin´skim material/em je,zykowym. Zwia,zków tych jednak nie moz.na l/a,czyc´ bezpos´rednio z elementami zachodnio-fin´skimi (suomi i eston´skimi), jakie ma na mys´li Vasmer, dzieli je bowiem od nich ogromna róz.nica chronologiczna, która w zupel/nos´ci tl/umaczy fakt, z.e odpowiedniki odnos´nych nazw sa, tak rzadkie na dzisiejszych terenach fin´skich i eston´skich, jak równiez. to, z.e sie, nie spotyka ws´ród nich o tyle ml/odszych typów onomastycznych nowofin´skich. Chodzi tu przeciez. w istocie o s´lady je,zykowe ludnos´ci, która, trzeba uwaz.ac´ co najmniej za prafin´ska, a moz.e nawet sie,gaja,ca, gl/e,biej jeszcze w przeszl/os´c´ genealogiczna, tego szczepu (kultura uralska"). Dodac´ jednak nalez.y, z.e prócz nazw o tak odlegl/ej przeszl/os´ci spotyka sie, w pewnych cze,s´ciach obchodza,cego nas terytorium takz.e nazwy o wiele nowsze, które znajduja, najlepsze wyjas´nienie w oparciu o elementa je,zykowe nowofin´skie i zdaja, sie, przez to s´wiadczyc´ o moz.liwos´ci osadnictwa fin´skiego na odnos´nych terenach takz.e w czasach o wiele nam bliz.szych chronologicznie.
(175) (str. 81). Por. Rozwadowski, RS VI 49, oraz rkp. Nazwy wód sl/ów." str. 288291. Nazwe, Wol/g niejednokrotnie uwaz.a sie, za sl/owian´ska, i zestawia z nazwa, pol. Wilga <= prasl/ow. *vl´&.ga, (por. ostatnio G. Iljinski, Zeitschr. f. slav. Philol. IV 1065, za nim M. Rudnicki, SO XII 328. Formalnie zrównaniu takiemu nic nie moz.na zarzucic´, ale trzeba pamie,tac´, z.e
1. nazwa Wol/gi jest stosunkowo póz´na (w staroz.ytnos´ci nazywal/a sie, ona Rava, por. wyz.ej str. 55), a je,zyki ruskie nie znaja, przymiotnika *vl´gU bez przyrostka dodatkowego: *vlgUkU mrus. vohkyi, brus. volkij;
2. element *vl.g- jest bardzo rzadki w nazwach wodnych sl/ów. a dla wie,kszych rzek w ogóle zgodnie ze znaczeniem 'wilgotny' nie jest uz.ywany;
3. obok nazwy Wol/ga znana byl/a takz.e forma Wol/gada, która zupel/nie wyraz´nie wia,z.e sie, z prafin´. *valgeda.
(176) (str. 82). Por. K. Moszyn´ski, Kultura ludowa Sl/owian, II 2, str. 15678. Autor nie potrzebnie z.ywi nadmierne wa,tpliwos´ci co do prawdopodobien´stwa fin´skiego pochodzenia tych nazw. Na tle tylu innych s´ladów prafin´skich w toponomastyce naszych terenów przypuszczenie Rozwadowskiego nie moz.e byc´ bynajmniej uwaz.ane za zbyt ryzykowne.
K. Moszyn´ski,
Pierwotny zasia,g je,zyka prasl/owian´skiego
S. 63-64
Z zapoz.yczeniem w Podniestrzu i Powis´lu etc. specjalnie german´skich apelatywów, jak *bukU, zgadzal/aby sie, obecnos´c´ w tych dorzeczach nazw wodnych wzie,tych przez Sl/owian z ust moz.e german´skich, a mianowicie nazw: Morachwy dopl/ywu Dniestru pod Jampolem na Podolu, Tanwi dopl/ywu Sanu i paru innych 134. Z zapoz.yczeniem zas´ w wymienionych porzeczach nazw w ogóle obcych (co dowodzi istnienia tam obcoje,zycznych elementów w czasach, gdy na tych obszarach pojawili sie, ida,cy od wschodu Sl/owianie) zgadza sie, pewien charakterystyczny szczegól/ innego rodzaju. Juz w r. 1939 zwrócil/em uwage, na dziwna, obocznos´c´ rdzeni *volg-||*bolg- w nazwach rzek, jezior itd. w lesistszych cze,s´ciach Sl/owian´szczyzny wschodniej i zachodniej. Przytoczyl/em wtedy 8 nazw z nagl/osowym v oraz 6 z nagl/osowym b. I oto wszystkie 8 pierwszych znajdujemy poza obszarem zasie,gu drzew zachodnich, zas´ wszystkie 6 z nagl/osowym b stricte w obre,bie tego wl/as´nie zasie,gu, pod Krzemien´cem, w górnym Podniestrzu, w Powis´l/u i Poodrzu! 135 Jakz.e objas´nic´ ten uderzaja,cy fakt?! Za daleko by mnie tu zaprowadzil/y szczegól/owe rozwaz.ania. Wskaz.e, tylko, ze jez.eli przyjmiemy za Lehrem fin´skie pochodzenie wspomnianych nazw 136 i uwzgle,dnimy fakt, z.e tam, gdzie Sl/owianie z Finami sa,siaduja,, mamy nagl/os v, tedy be,dziemy musieli wysnuc´ z tych zal/oz.en´ odpowiednia, konsekwencje,. Przejs´cie v => b w nagl/osie obserwujemy z rzadka co prawda, ale u wszystkich Sl/owian: u wschodnich, zachodnich i pol/udniowych 137; dos´c´ trudno wie,c byl/oby objas´nic´, dlaczego, poz.yczaja,c nazwy z rdzeniem *volg- bezpos´rednio z ust Finów, cze,s´c´ Sl/owian wschodnich zachowal/a nagl/os bez zmian, a inna ich cze,s´c´ oraz Sl/owianie polscy zmienili go w zwartym zasie,gu na b. Narzuca sie, po prostu mys´l, z.e tam, gdzie wyste,puje wyl/a,cznie postac´ *volg-, wzie,to ja, bezpos´rednio z ust Finów, tam zas´, gdzie wyste,puje wyl/a,cznie postac´ *bolg-, Sl/owianie otrzymali ja, za pos´rednictwem je,zyka trzeciego, nie fin´skiego. Moz.na by co prawda przypus´cic´ takz.e, iz. na zachodzie nasi przodkowie je,zykowi mieli do czynienia z innymi dialektami fin´skimi niz. na wschodzie 138, ale frapuja,ca zgodnos´c´ zasie,gu nazw z rdzeniem *bolg- z zasie,giem drzew o nazwach zapoz.yczonych przez Sl/owian z obcych indoeuropejskich je,zyków jest tu sama przez sie, az. nazbyt wymowna.
...
134 Lehr, PPSl/., s. 80 i n.; ale co do Stynawy zob. KLS, cz. 2, z. 2, s. 1584. Tamz.e patrz o Pel/twi (s. 1585); zob. tez. mój cytowany juz. przyczynek s´lady najazdów german´skich, Wiadomos´ci Archeologiczne, t. IX, 1925, s. 301 i n.
135 Zob. KLS, cz. 2, z. 2, s. 1567. Obok bagna Bl/ogie w pow. noworadomskim (r. 1618) dodaj tam strumyk Bl/ogie, wymieniony w przywileju Bolesl/awa Wstydliwego (zob. J. Matuszewski, Immunitet ekonomiczny w dobrach Kos´ciol/a w Polsce do r. 1381, 1936, s. 510). Moz.e chodzi tu o jedna, i te, sama, nazwe,, gdyz. tenz.e przywilej wymienia Lucia,z.nie, i Czarna,.
136 Op. cit., s. 81 i n. Lehr idzie tu za Rozwadowskiego etymologia, nazw z rdzeniem *vol/g- oraz za moimi (ostroz.nymi zreszta,) sugestiami co do genetycznej toz.samos´ci rdzeni *volg-|| *bolg- i ewentualnego fin´skiego pochodzenia ich obu.
137 Zob. KLS, cz. 2, z. 2, s. 1567.
138 Jednak z dzisiejszych je,zyków ugrofin´skich dwa wl/as´nie na wschodzie, czeremiski w s´rodkowym Powol/z.u i wogulski pod Uralem, maja, dz´wie,czny spirant B na miejscu pierwotnego nagl/osowego v (zob. J. Szinnyei, Finnisch-ugrrische Sprachwissenschaft, 1910, s. 27).
..
S. 6364. W KLS II, 1568 §960, objas´niaja,c obocznos´c´ *Volg- || *Bolg- w nazwach wód Powis´la etc, dopus´cil/em (pod sugestia, wywodów Rozwadowskiego) moz.liwos´c´ spowodowania jej przez fin´. interwencje,. Potraktowal/em to jednak jako zupel/nie nie obowia,zuja,ca, i dos´c´... fantastyczna, próbe, tymczasowego wytl/umaczenia zagadki". Obecnie zupel/nie sie, z tego wycofuje, pod wpl/ywem wywodów Vasmera (REW I, 219); p. tez. ib. 216/17). Nazwy z rdzeniem *volg- sa, niewa,tpliwie ie., maja,c od powiedniki w ap. bal/tosl/ow., germ., celt., staroind. (co juz. i dawniej u nas przypuszczano, ale pomijano). Problem wyz.ej wspomnianej obocznos´ci trwa nadal. Sl/owianie, rzecz jasna, nie mogli sami z siebie spowodowac´ tej obocznos´ci, zmieniaja,c w zwartym geograficznym zasie,gu!- - nagl/osowe v- na b- w nazwach wód typu *Volg- (jako tez. i w nazwie Wagu - Bohu). Musial/o sie, to u nich dokonac´ przez przeje,cie owych nazw z ust obcych. Jeden wie,cej dowód, z.e wkraczaja,c w Podniestrze i Powis´le nie wwe,drowali do pustki, lecz na obszar zamieszkany przez jakis´ obcy ie. lud czy ludy.
...
Sometime back I tried to show, with some success in my own opinion, that the transition *w- -> *b- characterized areas which were earlier occupied by Veneti.
http://tech.groups.yahoo.com/group/cybalist/message/59384
http://tech.groups.yahoo.com/group/cybalist/message/59404
http://tech.groups.yahoo.com/group/cybalist/message/59408
http://tech.groups.yahoo.com/group/cybalist/message/59434
http://tech.groups.yahoo.com/group/cybalist/message/59433
So that's how I'll choose to identify Moszyn´ski's third language.
This proposed *volg-/*bolg- identity means that that Finnic or Substrate-to-Finnic root also occurs in all Udolph's *bolg- hydronyms:
http://tech.groups.yahoo.com/group/cybalist/message/60815
http://tech.groups.yahoo.com/group/cybalist/message/60821
all the way to the Fir Bolg
http://en.wikipedia.org/wiki/Fir_Bolg
The 'bolg' part would mean 'protective bay'
Also here
http://tech.groups.yahoo.com/group/cybalist/message/34887
?
So now we have a new identity for the pre-Saxon Britons, which matches Tacitus' annoying observation, that
'Upon the right of the Suevian Sea the
Aestyan nations reside, who use the same customs and attire with the
Suevians; their language more resembles that of Britain'
http://tech.groups.yahoo.com/group/cybalist/message/57554
Torsten