From: mbikqyres
Message: 16576
Date: 2002-10-31
--- In cybalist@..., "Brandon" <godanov@...> wrote:
> I found this, could someone please translate it?
> Brandon
>
> Gjuha :: Ne Vatikan me 4 rrasa dylli
> Postuar nga: Albo
>
> Gjuha Nese qendrojne te gjitha ato qe jane deklaruar deri tani nga
> paleografia boterore per 4 tabulat shqiptare, atehere historia e
> shkrimit ne Shqiperi permbyset krejtesisht. Dokumenti me i hershem
i
> shkruar ne Shqiperi nuk do te jete Formula e Pagezimit,
as "Meshari" i
> Gjon Buzukut, e as Kodiket e Beratit, por kater tabulat prej dylli
qe
> i perkasin shekullit te trete para Krishtit.
>
>
> Nga Fiqiri Sejdiaj
>
> Kur Dritero Agolli mori ne nje trraste leshi nen gune balten e
> Devollit per t'ia sjelle Lidhjes se Shkrimtareve dhe Artisteve, te
> gjithe e kuptuan se kjo ishte thjesht nje gjetje artistike. Poeti
nuk
> kishte as trraste leshi e as gune, perkundrazi krekosej ne Tirane
me
> kostum e kollare duke shkruar per vendlindjen e balten e saj. Gati
te
> njejten gje beri keto dite edhe drejtori i Arkivave te Shtetit
> Shqiptar z. Shaban Sinani, i cili coi ne Vatikan kater rrasa dylli
me
> mbishkrime te cuditshme. Nese keto rrasa dylli rezultojne te
verteta,
> atehere historia e shkrimit ne Shqiperi permbyset krejtesisht. Fale
> mjeteve te komunikimit, tani nuk ka nevoje te marresh as trraste
leshi
> e as valixhe diplomatike. Mjafton nje diskete me te gjitha imazhet
e
> pamjet e objektit per te sqaruar, ne mos gjithcka, thelbin e
objektit.
> Natyrisht imazhet jane tjeter gje dhe origjinali eshte tjeter gje,
por
> gjithsesi, nga imazhet elektronike mund te gjykohet per
origjinalin.
> Ne maj te ketij viti (2002) drejtori i Arkivave te Shqiperise
z.Shaban
> Sinani, i dergoi nje e-mail z.Francesko D'Aiuto zv/prefekt i
> Bibliotekes Apostolike te Vatikanit. Studiuesi i njohur italian,
pasi
> mori imazhet e para nepermjet postes elektronike, i pergjigjet
Arkivit
> te Shqiperise: "Jam duke i studiuar me shume interes imazhet qe me
> keni derguar. Mund t'iu pohoj menjehere se alfabeti i perdorur
eshte
> nje degezim i alfabetit grek, megjithese gjuha, per aq sa mundem
prej
> fotove, nuk me ngjan greke. (E derivato del grecco ache se la
lingua,
> per qunato posso vedere dalla imagini, non sembra grecca). Ndoshta,
> -shkruan Francesko D'Aiuto,- kjo duhet kerkuar midis gjuheve te
> ndryshme antike, qe jane shkruar duke perdorur ne menyre te
pershtatur
> alfabetin grek, qofte ne rajonin italik, ashtu dhe ne ate ballkanik
> apo ne Azine e vogel. Tabulat, ne cdo rrast, nese jane autentike,
> padyshim jane antike dhe te denja per vemendje me te larte".
>
> Po c'jane keto kater rrasa dylli qe kane vene ne levizje nje arkiv
te
> tere dhe vete drejtorin e pergjithshem te Arkivave te Sqiperise? Si
> erdhen ato deri ketu? Kush i pruri? Ku i gjeti? A jane ato vertete
te
> hershme dhe origjinale apo nje mashtrim qe vjen nga falsifikimi?
Pra,
> a jane autentike 4 tabulat e gjetura ne Shqiperi, te cilat mund te
> perdoren si deshmi e te shkruarit shqip qysh prej kohes ilire?
>
> Historia me kater tabulat prej dylli ze fill nje vit me pare kur
> koleksionisti i vlerave antike Vangjel Kapidani nga qyteti i
Elbasanit
> kishte midis gjerave te tjera edhe kater pllaka dylli te shkruara.
I
> vetedijshem per rendesine e ketyre gjetjeve, ai ftoi ne studion e
tij
> drejtuese te arkivit te shtetit shqiptar. Pas kesaj ftese eksperte
te
> sherbimit arkivor vizituan menjehere koleksionin e afruar. Vete
> Vangjeli, ky koleksionist i apasionuar, pranoi jo vetem qe te jape
> shpjegimet e rastit por edhe te bashkepunoje me mysafiret e ardhur
nga
> Tirana. Ai i la te 4 pllakat e shkruara ne duart e Arkivit
Shteteror.
>
> Vleresimi i pare i 4 pllakave prej dylli u be nga nje grup
ekspertesh
> shqiptare. Ne Drejtorine e Pergjithshme te Arkivave u ftuan Prof.
> Kristo Frrasheri, Prof. Muzafer Kerkuti, Prof. Dhimiter Shuteriqi,
> Prof. Muzafer Xhaxhiu e studiues te tjere. Mendimi paraprak i tyre
> ishte se ato mund te jene kate deshmi te ngjashme me tabulat
romake.
> Ky pohim te ben te mendosh se mosha e tyre duhet te jete shume e
> hershme. Sikurse dihet, tabulat prej dylli u shfaqen ne qyteterimin
> romak nga moren dhe emrin "tabula rrasa" aty nga shekulli i III
para
> Krishtit. Megjithate gjurmet e shkrimit ne balte te pjekur jane
shume
> me te hershme. Ato i gjejme ne Babiloni qysh ne shekullin e VII
para
> Krishtit.
>
> Para se te vazhdojme me 4 tabulat shqiptare prej dylli si dhe
> rendesine e tyre, le te prezantojme gjetjet me ne ze te kesaj
fushe.
> Vini re kete rrase argjili! ajo i perket shekullit te VII para
> Krishtit. Eshte me e hershmja e zbuluar ne kete fushe. Ajo permban
nje
> rrefim te lashte babilonas per permbytjen e botes. Pervec
rrefenjave
> te Bibles mbi permbytjen e madhe ka edhe histori te tjera, te
cilat na
> vijne nga Babilonia, pikerisht nepermjet shkrimit te bere ne balte
te
> pjekur.
>
> Skenat e pikturuara mbi mure dhe kolonat e vareve ne Egjipt
tregojne
> se si e shtypnin balten (argjilen) njerezit. Pasi benin kete pune,
ata
> e fusnin balten ne kallepe druri e shkruanin mbi te. Per t'i
ruajtur
> per nje kohe te gjate porosite qe jepte faraoni apo prijesi i tyre,
> skribet i linin pllakat e shkruara prej balte te thaheshin nen
diellin
> pervelues te Nilit.
>
> Shume vite me vone kemi nje dokument tjeter te shkruar. "Prizmin e
> Senakeribit". Ne te pershkruhet rrethimi i Jeruzalemit nga
Perandori
> asirian si dhe burgosja e mbretit Ezekia, i cili u zu rob si zogu
ne
> kafaz. Perandori asirian Ashurbanipali qe mbreteroi nga viti 669-
636 e
> beri pallatin e vet qender te letersise dhe arteve. Ai kishte nje
> biblioteke me 20 mije libra argjili. Historia e Mesapotamise u
shkrua
> me urdher te tij. Ajo u shkrua mbi blloqe te lagura balte, duke
> perdorur si mjet shkrimi nje shkop si pyke. Gjithcka qe dime per
> qyteterimin e lashte vjen nga kjo lloj paleografie, e cila ne nje
fare
> menyre eshte poligrafia e rrasave prej argjili.
>
> Ky eshte "Cilindri i Kirit" i shkruar nje shekull pas "Prizmit te
> Senakeribit". Per lexuesin e gjere Kiri i madh njihet si themelues
i
> Perandorise Persiane (549 vjet para Krishtit). Ne kete cilinder
prej
> balte te pjekur jane regjistruar bemat e Kirit. Ne te thuhet se si
e
> mposhti ai Babilonine dhe se si i shperndau njerezit e tij besnike
ne
> te gjithe terrioret e pushtuara prej tij. Cilindri i Kirit mbyllet
me
> fjalet: "Gjithe perendite le te kerkojne cdo dite nje jete te gjate
> per mua".
>
> Skribet (shkruesit) asiriane babilonas perdornin nje shkop ne forme
> pyke per te shkruar mbi rrasen e lagur te argjiles. Shpesh nje gje
e
> tille behej edhe me dyll ose me dyll e balte bashke.
>
> Shume vite me vone, kur poligrafia e rrasave prej balte mori fund,
> sekretaret e perandoreve i shkruanin porosite qe u jepeshin nga
> prijesi ne pergamen apo papirus. Kodiket e Beratit, p.sh. jane
shkruar
> ketu e 16 shekuj me pare pikerisht ne pergamen.
>
> Duke ndjekur historine e shkrimit ne shekuj mesojme se te
shkruarit ne
> rrasa dylli (ashtu sic kemi edhe ne tani 4 rrasat tona) ka
mbizoteruar
> nga shekulli 3 deri ne shekullin e 2 para Krishtit. Romaket ishin
> kampione ne perdorimin e tyre.
>
> Sipas Vangjel Kapidanit 4 rrasat prej dylli vine nga rrethinat e
> Pogradecit. Ndoshta nga varret monumental te Selces. Sipas
arkeologut
> Neritan Ceka, i cili ka studiuar nga afer kete vendbanim, "kultura
e
> vendbanimit te Selces se poshtme i perket shekullit te 3 e 2 para
> Krishterimit. Kjo eshte pra periudha qe perkon edhe me perdorimin e
> tabulave prej rrase. Pas ketij konstatimi nga ekspertet shqiptare
ia
> vlen qe imazhet e 4 tabulave prej rrase te beheshin objekt i
> paleografise e te merrnin rrugen drejt Vatikanit.
>
> Koleksionisti nga Elbasani nuk jep te dhena te mjaftueshme per 4
> tabulat e gjetura. As ai dhe as studiuesit e tjere shqiptare nuk
dine
> t'i lexojne e t'i deshifrojne ato. Keshtu u kerkua ndihma e te
huajve
> e ne menyre te vecante e studiuesve te paleografise se vjeter ne
> Vatikan. franceze, kroate, angleze, pasi kane pare imazhet e para
kane
> kerkuar te dine me shume per to. P.sh.ku jane gjetur? Cila eshte
lenda
> tjeter arkeologjike qe i ka shoqeruar ato? Pasi e moren kete
> informacion plotesues francezet u shprehen: "S'ka asnje dyshim se
te 4
> rrasat e baltes ne Shqiperi i perkasin shekullit te 3 apo te 2 para
> Krishtit. Megjithate, - thone ata,- pikepyetje mbeten. P.sh. kush e
> provon se kjo lidhje nuk eshte rastesore?"
>
> Specialistet britanike te paleografise mendojne se shkrimi ne 4
rrasat
> e baltes shqiptare deshmon per nje ndikim kulturor kryesisht
helen, te
> ardhur nepermjet tokes e jo te nje ndikimi latin te ardhur permes
> detit. Dy tabulat e para kane te njejtin tekst. Ndoshta nje lutje
apo
> porosi qe mund t'i vihej te vdekurit ne varr. Alfabeti eshte helen,
> por ka nderhyrje te nje alfabeti tjeter, ndoshta me germa latine te
> modifikuara.
>
> Paleografi rumun Kostin Fenesan jep shpjegimin se "ky lloj shkrimi
i
> perket mijevjecarit te pare".
>
> Prof. Stipceviqi propozon nje analize DNK ne Institutin
Arkeologjik te
> Zagrebit, per te vertetuar origjinalitetin dhe lashtesine e tyre.
>
> Dr. Lladani nje tjeter studiues kroat, nje nga gjuhetaret dhe
> poliglotet me te mire sot ne bote, njohes i shkelqyer i gjuhes
shqipe
> mendon se nje pune krahasuese, me mbishkrime te njohura nga trevat
e
>
> Pas ketij informacioni te dendur ne distance, drejtori i Arkivave
te
> Shqiperise i drejtohet drejtperdrejt edhe njehere zv/prefektit te
> Bibliotekes apostolike te Vatikanit z.Fracesko D'Aiuto. Nje gje te
> tille ai e ben edhe me studiuesin anglez Roderik Myllen ne Tirane.
> Pasi shohin se bashku per nje kohe te gjate te 4 tabulat prej dylli
> midis tyre zhvillohet ky dialog:
>
> Dr. Mylen: Dy tabolat e para kane te njejtin tekst. Per te arritur
ne
> nje konkluzion perfundimtar eshte e nevojshme deshifrimi permes
> transkiptimit te krahasuar.
>
> Sinani: Si mund te arrihet nje gje e tille?
>
> Dr.Myllen: Une mendoj se duhen angazhuar edhe arkeologe te
> specializuar per gjuhet antike. Ndikimi helen tregon se keto tabula
> jane gjetur ne thellesi te vendit. Mirepo tabulat kane qene nje
gje e
> zakonshme per latinet e jo per helenet!
>
> Sinani: A kemi nderhyrje te jashtme qe mund te vere ne dyshim
> autencitetin e tyre?
>
> Dr. Myllen: Jo, nuk ka asnje shenje te jashtme qe mund te vere ne
> dyshim autencitetin e tyre. Ato duken te pacenuara nga dora e
njeriut
> modern.
>
> Sinani: A mund te jene 4 tabolat shqiptare te fabrikuara apo te
> falsifikuara ne nje kohe me te vone se sa mendohet mosha e tyre?
>
> Dr.Myllen: Une personalisht e perjashtoj fabrikimin e tyre ne nje
kohe
> me te aferme, kurse falsifikimi me duket si dicka e dyshimte.
>
> Sinani: A vihet re fryma e krishterimit ne tekstet baze?
>
> Dr.Myllen: Jo, dhe kjo duhet t'ju gezoje. Kjo do te thote se ato
jane
> krijuar shume kohe para Krishterimit. Tekstet ngjajne si porosi qe
i
> jepen njeriut, i cili shkon ne boten tjeter.
>
> Sinani: Mos jane stampime te marra nga ndonje model i gatshem?
>
> Dr.Myllen: Germat jane formuar duke e mbledhur dyllin pak e nga pak
> anash. Ajo qe mbetet pert'u zbuluar e argumentuar eshte fakti se si
> kane mundur te mbijetojne pa u demtuar nga mikromjedisi,
temperatura
> dhe shtypja. Mirepo sic duket ky ka qene fati i tyre, per te miren
e
> te gjitheve. Gjetje te tilla jane zbulimet per te gjithe e ne
menyre
> te vecante per ate vend ku jane gjetur.
>
> Drejtoria e Arkivit Qendror si dhe vete z. Shaban Sinani qe e
udheheq
> kete operacion jane ende ne proces ballafaqimi e saktesimi per
moshen
> dhe karakterin e 4 tabolave prej dylli. Nese ne fund te ketij
> operacioni vertetohen te gjitha sa u thane me lart, atehere
historia e
> shkrimit shqip permbyset krejtesisht. Libri me i hershem i shkruar
ne
> gjuhen shqipe nuk do te jete me "Meshari" i Gjon Buzukut, as
Kodiku i
> Purpurte i Beratit i shkruar ne greqishten bizantine, por kater
> tabolat prej dylli, per te cilat Arkivi i Shtetit dhe
institucionet e
> tjera shkencore shqiptare po punojne per t'iu dhene pergjigje te
> gjitha dyshimeve dhe hipotezave qe lidhen me to. Ballkanit por
edhe me
> gjere, mund te sherbeje si celes per zberthimin e enigmes qe
paraqesin
> kater tabulat shqiptare prej dylli.
>
> Dijetari i shquar akademik Kapiciqi eshte i bindur se ky zbulim
eshte
> vetem nje vazhdimesi e mbishkrimeve ilire ne Ballkan e me gjere,
por,
> per fat te keq, deri me tash jane shume te pakta si kerkimet ne
> terren, ashtu edhe rezultati. "Shpresoj se ky zbulim,- thote ai,-
do
> ta begatoje kete fushe, pothuajse te pahulumtuar deri tani nga ana
> jone dhe qe i perket periudhes antike."
>
>
> © Koha Jone 2001 All Rights reserved
> --- In cybalist@..., "mbikqyres" <a96_aeu@...> wrote:
> >
> > I am sorry, I do not posses any images of the scripts but I
would
> > certainly share them with you in cybalit if I find any.
> >
> > Alvin
> >