I found this, could someone please translate it?
Brandon
Gjuha :: Ne Vatikan me 4 rrasa dylli
Postuar nga: Albo
Gjuha Nese qendrojne te gjitha ato qe jane deklaruar deri tani nga
paleografia boterore per 4 tabulat shqiptare, atehere historia e
shkrimit ne Shqiperi permbyset krejtesisht. Dokumenti me i hershem i
shkruar ne Shqiperi nuk do te jete Formula e Pagezimit, as "Meshari" i
Gjon Buzukut, e as Kodiket e Beratit, por kater tabulat prej dylli qe
i perkasin shekullit te trete para Krishtit.
Nga Fiqiri Sejdiaj
Kur Dritero Agolli mori ne nje trraste leshi nen gune balten e
Devollit per t'ia sjelle Lidhjes se Shkrimtareve dhe Artisteve, te
gjithe e kuptuan se kjo ishte thjesht nje gjetje artistike. Poeti nuk
kishte as trraste leshi e as gune, perkundrazi krekosej ne Tirane me
kostum e kollare duke shkruar per vendlindjen e balten e saj. Gati te
njejten gje beri keto dite edhe drejtori i Arkivave te Shtetit
Shqiptar z. Shaban Sinani, i cili coi ne Vatikan kater rrasa dylli me
mbishkrime te cuditshme. Nese keto rrasa dylli rezultojne te verteta,
atehere historia e shkrimit ne Shqiperi permbyset krejtesisht. Fale
mjeteve te komunikimit, tani nuk ka nevoje te marresh as trraste leshi
e as valixhe diplomatike. Mjafton nje diskete me te gjitha imazhet e
pamjet e objektit per te sqaruar, ne mos gjithcka, thelbin e objektit.
Natyrisht imazhet jane tjeter gje dhe origjinali eshte tjeter gje, por
gjithsesi, nga imazhet elektronike mund te gjykohet per origjinalin.
Ne maj te ketij viti (2002) drejtori i Arkivave te Shqiperise z.Shaban
Sinani, i dergoi nje e-mail z.Francesko D'Aiuto zv/prefekt i
Bibliotekes Apostolike te Vatikanit. Studiuesi i njohur italian, pasi
mori imazhet e para nepermjet postes elektronike, i pergjigjet Arkivit
te Shqiperise: "Jam duke i studiuar me shume interes imazhet qe me
keni derguar. Mund t'iu pohoj menjehere se alfabeti i perdorur eshte
nje degezim i alfabetit grek, megjithese gjuha, per aq sa mundem prej
fotove, nuk me ngjan greke. (E derivato del grecco ache se la lingua,
per qunato posso vedere dalla imagini, non sembra grecca). Ndoshta,
-shkruan Francesko D'Aiuto,- kjo duhet kerkuar midis gjuheve te
ndryshme antike, qe jane shkruar duke perdorur ne menyre te pershtatur
alfabetin grek, qofte ne rajonin italik, ashtu dhe ne ate ballkanik
apo ne Azine e vogel. Tabulat, ne cdo rrast, nese jane autentike,
padyshim jane antike dhe te denja per vemendje me te larte".
Po c'jane keto kater rrasa dylli qe kane vene ne levizje nje arkiv te
tere dhe vete drejtorin e pergjithshem te Arkivave te Sqiperise? Si
erdhen ato deri ketu? Kush i pruri? Ku i gjeti? A jane ato vertete te
hershme dhe origjinale apo nje mashtrim qe vjen nga falsifikimi? Pra,
a jane autentike 4 tabulat e gjetura ne Shqiperi, te cilat mund te
perdoren si deshmi e te shkruarit shqip qysh prej kohes ilire?
Historia me kater tabulat prej dylli ze fill nje vit me pare kur
koleksionisti i vlerave antike Vangjel Kapidani nga qyteti i Elbasanit
kishte midis gjerave te tjera edhe kater pllaka dylli te shkruara. I
vetedijshem per rendesine e ketyre gjetjeve, ai ftoi ne studion e tij
drejtuese te arkivit te shtetit shqiptar. Pas kesaj ftese eksperte te
sherbimit arkivor vizituan menjehere koleksionin e afruar. Vete
Vangjeli, ky koleksionist i apasionuar, pranoi jo vetem qe te jape
shpjegimet e rastit por edhe te bashkepunoje me mysafiret e ardhur nga
Tirana. Ai i la te 4 pllakat e shkruara ne duart e Arkivit Shteteror.
Vleresimi i pare i 4 pllakave prej dylli u be nga nje grup ekspertesh
shqiptare. Ne Drejtorine e Pergjithshme te Arkivave u ftuan Prof.
Kristo Frrasheri, Prof. Muzafer Kerkuti, Prof. Dhimiter Shuteriqi,
Prof. Muzafer Xhaxhiu e studiues te tjere. Mendimi paraprak i tyre
ishte se ato mund te jene kate deshmi te ngjashme me tabulat romake.
Ky pohim te ben te mendosh se mosha e tyre duhet te jete shume e
hershme. Sikurse dihet, tabulat prej dylli u shfaqen ne qyteterimin
romak nga moren dhe emrin "tabula rrasa" aty nga shekulli i III para
Krishtit. Megjithate gjurmet e shkrimit ne balte te pjekur jane shume
me te hershme. Ato i gjejme ne Babiloni qysh ne shekullin e VII para
Krishtit.
Para se te vazhdojme me 4 tabulat shqiptare prej dylli si dhe
rendesine e tyre, le te prezantojme gjetjet me ne ze te kesaj fushe.
Vini re kete rrase argjili! ajo i perket shekullit te VII para
Krishtit. Eshte me e hershmja e zbuluar ne kete fushe. Ajo permban nje
rrefim te lashte babilonas per permbytjen e botes. Pervec rrefenjave
te Bibles mbi permbytjen e madhe ka edhe histori te tjera, te cilat na
vijne nga Babilonia, pikerisht nepermjet shkrimit te bere ne balte te
pjekur.
Skenat e pikturuara mbi mure dhe kolonat e vareve ne Egjipt tregojne
se si e shtypnin balten (argjilen) njerezit. Pasi benin kete pune, ata
e fusnin balten ne kallepe druri e shkruanin mbi te. Per t'i ruajtur
per nje kohe te gjate porosite qe jepte faraoni apo prijesi i tyre,
skribet i linin pllakat e shkruara prej balte te thaheshin nen diellin
pervelues te Nilit.
Shume vite me vone kemi nje dokument tjeter te shkruar. "Prizmin e
Senakeribit". Ne te pershkruhet rrethimi i Jeruzalemit nga Perandori
asirian si dhe burgosja e mbretit Ezekia, i cili u zu rob si zogu ne
kafaz. Perandori asirian Ashurbanipali qe mbreteroi nga viti 669-636 e
beri pallatin e vet qender te letersise dhe arteve. Ai kishte nje
biblioteke me 20 mije libra argjili. Historia e Mesapotamise u shkrua
me urdher te tij. Ajo u shkrua mbi blloqe te lagura balte, duke
perdorur si mjet shkrimi nje shkop si pyke. Gjithcka qe dime per
qyteterimin e lashte vjen nga kjo lloj paleografie, e cila ne nje fare
menyre eshte poligrafia e rrasave prej argjili.
Ky eshte "Cilindri i Kirit" i shkruar nje shekull pas "Prizmit te
Senakeribit". Per lexuesin e gjere Kiri i madh njihet si themelues i
Perandorise Persiane (549 vjet para Krishtit). Ne kete cilinder prej
balte te pjekur jane regjistruar bemat e Kirit. Ne te thuhet se si e
mposhti ai Babilonine dhe se si i shperndau njerezit e tij besnike ne
te gjithe terrioret e pushtuara prej tij. Cilindri i Kirit mbyllet me
fjalet: "Gjithe perendite le te kerkojne cdo dite nje jete te gjate
per mua".
Skribet (shkruesit) asiriane babilonas perdornin nje shkop ne forme
pyke per te shkruar mbi rrasen e lagur te argjiles. Shpesh nje gje e
tille behej edhe me dyll ose me dyll e balte bashke.
Shume vite me vone, kur poligrafia e rrasave prej balte mori fund,
sekretaret e perandoreve i shkruanin porosite qe u jepeshin nga
prijesi ne pergamen apo papirus. Kodiket e Beratit, p.sh. jane shkruar
ketu e 16 shekuj me pare pikerisht ne pergamen.
Duke ndjekur historine e shkrimit ne shekuj mesojme se te shkruarit ne
rrasa dylli (ashtu sic kemi edhe ne tani 4 rrasat tona) ka mbizoteruar
nga shekulli 3 deri ne shekullin e 2 para Krishtit. Romaket ishin
kampione ne perdorimin e tyre.
Sipas Vangjel Kapidanit 4 rrasat prej dylli vine nga rrethinat e
Pogradecit. Ndoshta nga varret monumental te Selces. Sipas arkeologut
Neritan Ceka, i cili ka studiuar nga afer kete vendbanim, "kultura e
vendbanimit te Selces se poshtme i perket shekullit te 3 e 2 para
Krishterimit. Kjo eshte pra periudha qe perkon edhe me perdorimin e
tabulave prej rrase. Pas ketij konstatimi nga ekspertet shqiptare ia
vlen qe imazhet e 4 tabulave prej rrase te beheshin objekt i
paleografise e te merrnin rrugen drejt Vatikanit.
Koleksionisti nga Elbasani nuk jep te dhena te mjaftueshme per 4
tabulat e gjetura. As ai dhe as studiuesit e tjere shqiptare nuk dine
t'i lexojne e t'i deshifrojne ato. Keshtu u kerkua ndihma e te huajve
e ne menyre te vecante e studiuesve te paleografise se vjeter ne
Vatikan. franceze, kroate, angleze, pasi kane pare imazhet e para kane
kerkuar te dine me shume per to. P.sh.ku jane gjetur? Cila eshte lenda
tjeter arkeologjike qe i ka shoqeruar ato? Pasi e moren kete
informacion plotesues francezet u shprehen: "S'ka asnje dyshim se te 4
rrasat e baltes ne Shqiperi i perkasin shekullit te 3 apo te 2 para
Krishtit. Megjithate, - thone ata,- pikepyetje mbeten. P.sh. kush e
provon se kjo lidhje nuk eshte rastesore?"
Specialistet britanike te paleografise mendojne se shkrimi ne 4 rrasat
e baltes shqiptare deshmon per nje ndikim kulturor kryesisht helen, te
ardhur nepermjet tokes e jo te nje ndikimi latin te ardhur permes
detit. Dy tabulat e para kane te njejtin tekst. Ndoshta nje lutje apo
porosi qe mund t'i vihej te vdekurit ne varr. Alfabeti eshte helen,
por ka nderhyrje te nje alfabeti tjeter, ndoshta me germa latine te
modifikuara.
Paleografi rumun Kostin Fenesan jep shpjegimin se "ky lloj shkrimi i
perket mijevjecarit te pare".
Prof. Stipceviqi propozon nje analize DNK ne Institutin Arkeologjik te
Zagrebit, per te vertetuar origjinalitetin dhe lashtesine e tyre.
Dr. Lladani nje tjeter studiues kroat, nje nga gjuhetaret dhe
poliglotet me te mire sot ne bote, njohes i shkelqyer i gjuhes shqipe
mendon se nje pune krahasuese, me mbishkrime te njohura nga trevat e
Pas ketij informacioni te dendur ne distance, drejtori i Arkivave te
Shqiperise i drejtohet drejtperdrejt edhe njehere zv/prefektit te
Bibliotekes apostolike te Vatikanit z.Fracesko D'Aiuto. Nje gje te
tille ai e ben edhe me studiuesin anglez Roderik Myllen ne Tirane.
Pasi shohin se bashku per nje kohe te gjate te 4 tabulat prej dylli
midis tyre zhvillohet ky dialog:
Dr. Mylen: Dy tabolat e para kane te njejtin tekst. Per te arritur ne
nje konkluzion perfundimtar eshte e nevojshme deshifrimi permes
transkiptimit te krahasuar.
Sinani: Si mund te arrihet nje gje e tille?
Dr.Myllen: Une mendoj se duhen angazhuar edhe arkeologe te
specializuar per gjuhet antike. Ndikimi helen tregon se keto tabula
jane gjetur ne thellesi te vendit. Mirepo tabulat kane qene nje gje e
zakonshme per latinet e jo per helenet!
Sinani: A kemi nderhyrje te jashtme qe mund te vere ne dyshim
autencitetin e tyre?
Dr. Myllen: Jo, nuk ka asnje shenje te jashtme qe mund te vere ne
dyshim autencitetin e tyre. Ato duken te pacenuara nga dora e njeriut
modern.
Sinani: A mund te jene 4 tabolat shqiptare te fabrikuara apo te
falsifikuara ne nje kohe me te vone se sa mendohet mosha e tyre?
Dr.Myllen: Une personalisht e perjashtoj fabrikimin e tyre ne nje kohe
me te aferme, kurse falsifikimi me duket si dicka e dyshimte.
Sinani: A vihet re fryma e krishterimit ne tekstet baze?
Dr.Myllen: Jo, dhe kjo duhet t'ju gezoje. Kjo do te thote se ato jane
krijuar shume kohe para Krishterimit. Tekstet ngjajne si porosi qe i
jepen njeriut, i cili shkon ne boten tjeter.
Sinani: Mos jane stampime te marra nga ndonje model i gatshem?
Dr.Myllen: Germat jane formuar duke e mbledhur dyllin pak e nga pak
anash. Ajo qe mbetet pert'u zbuluar e argumentuar eshte fakti se si
kane mundur te mbijetojne pa u demtuar nga mikromjedisi, temperatura
dhe shtypja. Mirepo sic duket ky ka qene fati i tyre, per te miren e
te gjitheve. Gjetje te tilla jane zbulimet per te gjithe e ne menyre
te vecante per ate vend ku jane gjetur.
Drejtoria e Arkivit Qendror si dhe vete z. Shaban Sinani qe e udheheq
kete operacion jane ende ne proces ballafaqimi e saktesimi per moshen
dhe karakterin e 4 tabolave prej dylli. Nese ne fund te ketij
operacioni vertetohen te gjitha sa u thane me lart, atehere historia e
shkrimit shqip permbyset krejtesisht. Libri me i hershem i shkruar ne
gjuhen shqipe nuk do te jete me "Meshari" i Gjon Buzukut, as Kodiku i
Purpurte i Beratit i shkruar ne greqishten bizantine, por kater
tabolat prej dylli, per te cilat Arkivi i Shtetit dhe institucionet e
tjera shkencore shqiptare po punojne per t'iu dhene pergjigje te
gjitha dyshimeve dhe hipotezave qe lidhen me to. Ballkanit por edhe me
gjere, mund te sherbeje si celes per zberthimin e enigmes qe paraqesin
kater tabulat shqiptare prej dylli.
Dijetari i shquar akademik Kapiciqi eshte i bindur se ky zbulim eshte
vetem nje vazhdimesi e mbishkrimeve ilire ne Ballkan e me gjere, por,
per fat te keq, deri me tash jane shume te pakta si kerkimet ne
terren, ashtu edhe rezultati. "Shpresoj se ky zbulim,- thote ai,- do
ta begatoje kete fushe, pothuajse te pahulumtuar deri tani nga ana
jone dhe qe i perket periudhes antike."
© Koha Jone 2001 All Rights reserved
--- In cybalist@..., "mbikqyres" <a96_aeu@...> wrote:
>
> I am sorry, I do not posses any images of the scripts but I would
> certainly share them with you in cybalit if I find any.
>
> Alvin
>